Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung một số điều năm 2017) có hiệu lực từ ngày 01/01/2018. Sau 08 năm thi hành, Bộ luật đã góp phần quan trọng trong việc hoàn thiện hệ thống pháp luật hình sự, quản lý xã hội, phòng ngừa, đấu tranh chống tội phạm, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, của các tổ chức và của công dân. Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện nay đất nước đã có nhiều thay đổi lớn về mọi mặt, Bộ luật vẫn còn nhiều bất cập, hạn chế cần được rà soát, sửa đổi, bổ sung để tiếp tục hoàn thiện, phù hợp với thực tiễn.

Mới đây, Bộ Tư pháp vừa công bố hồ sơ thẩm định dự án sửa đổi Bộ luật Hình sự. Theo đó, Bộ Công an soạn thảo Dự thảo Bộ luật Hình sự gồm 03 phần, 26 chương, 433 điều; so với Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung một số điều năm 2017) đã giữ nguyên 181 điều, sửa đổi 245 điều, bổ sung 06 điều và bỏ 18 điều.

Dự thảo Bộ luật Hình sự (sửa đổi) năm 2025 sửa đổi, bổ sung một số nội dung như sau:

1.         Đề xuất 08 tội danh bỏ hình phạt tử hình và thay thế bằng hình phạt tù chung thân không xét giảm án

Theo Bộ luật Hình sự hiện hành quy định 07 hình phạt chính gồm: Cảnh cáo; Phạt tiền; Cải tạo không giam giữ; Trục xuất; Tù có thời hạn; Tù chung thân và Tử hình.

Tại Dự thảo Bộ luật Hình sự (sửa đổi) năm 2025, đề xuất bổ sung thêm 01 hình phạt chính là Tù chung thân không xét giảm án, theo đó Tù chung thân không xét giảm án là hình phạt tù không thời hạn và không được xem xét giảm hình phạt đã tuyên, trừ trường hợp đại xá, ân giảm hoặc Luật Đặc xá có quy định khác, được áp dụng đối với người phạm tội đặc biệt nghiêm trọng, nhưng chưa đến mức bị xử phạt tử hình.

Không áp dụng hình phạt tù chung thân không xét giảm án đối với người dưới 18 tuổi khi phạm tội, phụ nữ có thai, phụ nữ đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi hoặc người đủ 75 tuổi trở lên khi phạm tội hoặc khi xét xử.

Theo Dự thảo Bộ luật này, 08 tội danh không còn chịu hình phạt tử hình, thay thế bằng hình phạt tù chung thân không xét giảm án gồm: tội hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân (Điều 109); tội gián điệp (Điều 110); tội phá hoại cơ sở vật chất- kỹ thuật của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (Điều 114); tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, phòng bệnh (Điều 194); tội vận chuyển trái phép chất ma túy (Điều 250); tội phá hoại hòa bình, gây chiến tranh xâm lược (Điều 421); tội tham ô tài sản (Điều 353) và tội nhận hối lộ (Điều 354).

Người bị kết án tù chung thân không xét giảm án về tội tham ô tài sản (Điều 353) và tội nhận hối lộ (Điều 354) mà trước, trong và sau khi bị kết án đã chủ động nộp lại ít nhất ba phần tư tài sản tham ô, nhận hối lộ và hợp tác tích cực trong việc phát hiện, điều tra, xử lý tội phạm hoặc lập công lớn thì được giảm xuống tù chung thân.

2.         Đề xuất nâng mức phạt tù có thời hạn với người phạm một tội lên tối đa 30 năm

Theo Bộ luật Hình sự hiện hành quy định tù có thời hạn đối với người phạm một tội có mức tối thiểu là 03 tháng và mức tối đa là 20 năm. Dự thảo Bộ luật Hình sự sửa đổi năm 2025 đề xuất tăng mức phạt tù có thời hạn với người phạm một tội có mức tối thiểu là 03 tháng và mức tối đa là 30 năm. 

Đề xuất này góp phần tăng tính nghiêm minh của pháp luật, răn đe với những người có ý định phạm tội trong bối cảnh nhiều loại tội phạm ngày càng phức tạp.

3.         Đề xuất nâng mức định lượng tài sản trong tội xâm phạm quyền sở hữu

Hiện nay, theo Điều 173 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung một số điều năm 2017) thì hành vi trộm cắp tài sản trị giá từ 2.000.000 đồng trở lên hoặc dưới 2.000.000 đồng thuộc một số trường hợp thì bị truy cứu trách nhiệm hình sự và có thể bị phạt tiền từ 5.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng.

Dự thảo Bộ luật đề xuất nâng mức định lượng tài sản trong tội xâm phạm quyền sở hữu như sau: Tội trộm cắp tài sản (Điều 173) hành vi trộm cắp tài sản trị giá từ 5.000.000 đồng trở lên hoặc dưới 5.000.000 đồng thuộc một số trường hợp thì bị truy cứu trách nhiệm hình sự và có thể bị phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng.

Tương tự, tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản (Điều 174) chiếm đoạt tài sản trị giá từ 5.000.000 đồng trở lên hoặc dưới 5.000.000 đồng trừ một số trường hợp thì bị truy cứu trách nhiệm hình sự và có thể bị phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng. Tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản (Điều 175) chiếm đoạt tài sản từ 8.000.000 đồng trở lên hoặc dưới 8.000.000 đồng thuộc một số trường hợp thì bị truy cứu trách nhiệm hình sự và có thể bị phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 1.000.000.000 đồng,…

Dự thảo Bộ luật đề xuất nâng mức định lượng là tiền gấp khoảng 02 lần mức số tiền so với quy định của Bộ luật Hình sự hiện hành. Nâng các mức định lượng là tiền để định khung cơ bản, định khung hình phạt đảm bảo phù hợp với sự biến động của giá cả tăng lên so với thời gian trước đây vào năm 2015, phù hợp với tình hình phát triển kinh tế xã hội hiện nay.

4.         Đề xuất bổ sung thêm 02 tội danh người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi phải chịu trách nhiệm hình sự

Dự thảo Bộ luật Hình sự (sửa đổi) năm 2025 đề xuất bổ sung 02 tội danh mà người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi phải chịu trách nhiệm hình sự thuộc trường hợp phạm tội rất nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng gồm: Tội tàng trữ, vận chuyển, mua bán hoặc chiếm đoạt tiền chất dùng vào việc sản xuất trái phép chất ma túy (Điều253) và Tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển hoặc mua bán phương tiện, dụng cụ dùng vào việc sản xuất hoặc sử dụng trái phép chất ma túy (Điều 254).

5.         Đề xuất bổ sung thêm 27 tội danh người chuẩn bị phạm tội phải chịu trách nhiệm hình sự

Tại Điều 14 Bộ luật Hình sự hiện hành quy định chuẩn bị phạm tội là tìm kiếm, sửa soạn công cụ, phương tiện hoặc tạo ra những điều kiện khác để thực hiện tội phạm hoặc thành lập, tham gia nhóm tội phạm trừ một số trường hợp.

Bộ luật Hình sự hiện hành đã quy định 25 tội danh mà người chuẩn bị phạm tội phải chịu trách nhiệm hình sự, gồm các tội danh quy định tại Điều 108, 109, 110, 111, 112, 113, 114, 115, 116, 117, 118, 119, 120, 121, 123, 134, 168, 169, 207, 299, 300, 301, 302, 303 và 324.

So với Bộ luật Hình sự hiện hành, dự thảo Bộ luật giữ nguyên định nghĩa “chuẩn bị phạm tội” và đề xuất thêm 27 tội danh dù chuẩn bị phạm tội cũng bị xử lý hình sự, quy định tại Điều 141, 142, 143, 144, 145, 146, 147, 150, 151, 157, 170, 171, 193, 194, 208, 248, 251, 304, 305, 306, 309, 311, 341, 348, 349, 359 và 361. Trong đó, có tội hiếp dâm; tội cướp giật tài sản; tội sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm; tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh; tội sản xuất trái phép chất ma túy; tội làm giả con dấu, tài liệu của cơ quan, tổ chức,...

Ngoài ra, dự thảo Bộ luật đã bổ sung người nào biết rõ tội phạm nêu trên đang được chuẩn bị, tội phạm đang được thực hiện hoặc đã được thực hiện mà không tố giác, thì phải chịu trách nhiệm hình sự về tội không tố giác tội phạm (Điều 390).

6.         Đề xuất sửa đổi một số quy định liên quan đến tử hình

Theo Dự thảo Bộ luật Hình sự sửa đổi, tử hình là hình phạt đặc biệt, chỉ áp dụng đối với người phạm tội đặc biệt nghiêm trọng, thuộc một trong nhóm các tội xâm phạm an ninh quốc gia, xâm phạm tính mạng con người, các tội phạm về ma túy và một số tội phạm đặc biệt nghiêm trọng khác do Bộ luật này quy định.

So với quy định hiện hành, dự thảo Bộ luật đã đề xuất bỏ áp dụng hình phạt tử hình đối với người phạm tội đặc biệt nghiêm trọng thuộc nhóm tội “tham nhũng”.

Đối với các trường hợp không thi hành án tử hình, ngoài trường hợp người bị kết án là phụ nữ có thai hoặc phụ nữ đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi; người đủ 75 tuổi trở lên. Dự thảo Bộ luật bổ sung 02 trường hợp gồm: Người mắc bệnh ung thư giai đoạn cuối; người nhiễm HIV đã chuyển giai đoạn AIDS, đang có nhiễm trùng cơ hội, tiên lượng xấu. Trong các trường hợp vừa nêu hoặc trường hợp được ân giảm, thì hình phạt tử hình được chuyển thành tù chung thân hoặc tù chung thân không xét giảm án.

Bên cạnh đó, dự thảo Bộ luật bổ sung quy định hoãn thi hành án tử hình trong thời hạn 02 năm đối với người bị kết án thuộc một trong các trường hợp sau: Đã tích cực khắc phục hậu quả, bồi thường thiệt hại cho bị hại; Đã tích cực hợp tác với cơ quan chức năng trong quá trình điều tra, xử lý tội phạm.

Ngoài ra, dự thảo Bộ luật Hình sự sửa đổi năm 2025 đề xuất bãi bỏ toàn bộ quy định đối với người dưới 18 tuổi phạm tội; Bổ sung một số điều mới và thay đổi tên gọi một số điều được Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) quy định như: Điều 45a (Cấm nhập cảnh); Điều 45b (Giám sát điện tử); Điều 179 (Tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại đến tài sản của Nhà nước); Điều 235 (Tội xả chất thải nguy hại gây ô nhiễm môi trường ); Điều 235a (Tội xả trái phép chất thải thông thường ra môi trường); Điều 256a (Tội sử dụng trái phép chất ma túy); Điều 356 (Tội lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ, nhiệm vụ); Điều 357 (Tội lạm quyền trong khi thi hành công vụ, nhiệm vụ)…

Dự thảo Bộ luật Hình sự (sửa đổi) do Bộ Công an chủ trì soạn thảo dự kiến sẽ trình Quốc hội xem xét, cho ý kiến vào Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV năm 2025.