Đổi mới để nâng cao hiệu quả hoạt động xúc tiến đầu tư

Ở nước ta hiện nay, thuật ngữ “Xúc tiến đầu tư” đang được sử dụng một cách khá phổ biến, nhưng lại chưa có một định nghĩa rõ ràng để có thể hiểu và áp dụng thống nhất. Ngay tại Quyết định số 03/2014/QĐ-TTg ngày 14/01/2014 của Thủ tướng Chính phủ quy định chi tiết về quản lý nhà nước đối với hoạt động xúc tiến đầu tư cũng không định nghĩa thế nào là “xúc tiến đầu tư”, mà chỉ liệt kê các nguyên tắc và nội dung hoạt động xúc tiến đầu tư. Do vậy, xung quanh khái niệm này đang tồn tại nhiều cách hiểu và áp dụng khác nhau giữa các địa phương theo kiểu “mạnh ai nấy làm”, dẫn đến chất lượng và hiệu quả hoạt động xúc tiến đầu tư cũng rất khác nhau.
Cần thay đổi nhận thức về hoạt động xúc tiến đầu tư
Qua theo dõi kết quả xếp hạng chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) do VCCI công bố hàng năm, có thể nhận thấy hầu hết các địa phương đều chú trọng đến việc cải thiện thủ tục hành chính theo hướng gọn nhẹ, thông thoáng; đồng thời triển khai các chương trình, kế hoạch xúc tiến đầu tư khá bài bản, có trọng tâm trọng điểm, phù hợp với định hướng của Chính phủ. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là các cấp chính quyền ở địa phương đã nhận thức một cách đầy đủ, thấu đáo về hoạt động xúc tiến đầu tư.
Trái lại, đa phần các địa phương vẫn quan niệm rằng xúc tiến đầu tư gắn liền với mục tiêu là thu hút vốn đầu tư. Do vậy, hoạt động xúc tiến đầu tư thường chỉ tập trung vào việc giới thiệu, quảng bá hình ảnh và thông tin về môi trường, chính sách đầu tư của địa phương. Hiệu quả xúc tiến đầu tư của một địa phương được đo bằng số vốn đầu tư đăng ký mới hàng năm. Quan niệm trên mặc dù không sai nhưng nó chưa phản ánh hết bản chất của hoạt động xúc tiến đầu tư, dẫn đến chưa xác định đúng phạm vi công việc và chủ thể tham gia vào hoạt động này. 
Khi một địa phương thu hút được nhà đầu tư đặt chân đến thì mới chỉ được coi là thành công bước đầu. Giữ chân nhà đầu tư ở lại lâu dài và tiếp tục mở rộng hoạt động đầu tư thì mới là thành công thực sự và bền vững. Thực tế cho thấy khi triển khai hoạt động đầu tư, nhà đầu tư mong muốn được thụ hưởng lợi ích thực sự từ các cam kết về cơ chế, chính sách ưu đãi và hỗ trợ đầu tư cụ thể. Nói cách khác, chính quyền địa phương cần có các bước đi và hành động cụ thể để hiện thực hóa các cam kết và tuyên bố của mình, đồng thời phải không ngừng hoàn thiện thể chế, chính sách và môi trường đầu tư để đem lại các lợi ích ngày càng lớn hơn cho nhà đầu tư. Bên cạnh đó, trong quá trình đầu tư, nhà đầu tư cũng có nhu cầu rất lớn về các dịch vụ đầu tư như tư vấn về thị trường, lao động, pháp lý, tài chính và hỗ trợ các thủ tục cấp phép và tháo gỡ khó khăn trong quá trình thực hiện dự án. Những yếu tố đó là một phần cấu thành của môi trường đầu tư và nó thuộc về trách nhiệm của chính quyền địa phương. Sự đồng hành cùng nhà đầu tư của các cơ quan chính quyền và sự tham gia tích cực của các chủ thể dân sự trong việc đáp ứng dịch vụ đầu tư là yếu tố quan trọng nhất để giữ chân các nhà đầu tư ở lại và tiếp tục mở rộng hoạt động đầu tư.
Với chức năng, nhiệm vụ còn hạn chế và các nguồn lực khá khiêm tốn như hiện nay, các cơ quan xúc tiến đầu tư cấp tỉnh (IPA) chưa thể làm tốt vai trò đầu mối cung ứng dịch vụ để đáp ứng nhu cầu của các nhà đầu tư. Trên thực tế, hiệu quả hỗ trợ đối với các nhà đầu tư hiện đang phụ thuộc rất lớn vào kết quả phối hợp giữa IPA và các sở, ban, ngành của tỉnh. Với thực trạng bộ máy hành chính hiện nay thì không phải lúc nào sự phối hợp này cũng nhịp nhành, hiệu quả để làm hài lòng các nhà đầu tư. Trái lại, còn thường xuyên gây ra những bức xúc, chán nản đối với nhà đầu tư.
Từ thực tiễn hiện nay, chúng tôi cho rằng đã đến luc chính quyền các địa phương cần đổi mới nhận thức về bản chất của hoạt động xúc tiến đầu tư. Xúc tiến đầu tư phải bao hàm tổng thể mọi hành động, công cụ để thu hút thành công và khai thác hiệu quả các nguồn lực đầu tư, được thực hiện một cách thường xuyên, liên tục bởi các cơ quan quản lý nhà nước về đầu tư và các chủ thể có liên quan. Với nhận thức như vậy thì rõ ràng phạm vi công việc thuộc lĩnh vực xúc tiến đầu tư là rất lớn và xuyên suốt quá trình đầu tư (chứ không chỉ dừng lại ở bước mời gọi đầu tư). Chủ thể tham gia cũng không chỉ bó hẹp trong khuôn khổ IPA và các cơ quan nhà nước khác mà cần thu hút cả những tổ chức dân sự vào cuộc.
Xác định đúng mục tiêu, đối tượng xúc tiến đầu tư
Hiện nay các địa phương đang hô hào hỗ trợ các doanh nghiệp khởi nghiệp theo chủ trương của Chính phủ. Tuy nhiên trên thực tế các chính sách xúc tiến đầu tư đa phần lại hướng vào việc thu hút các tập đoàn, doanh nghiệp quy mô lớn trong nước và quốc tế mà “bỏ rơi” các doanh nghiệp vừa và nhỏ, các start-up. Việc ưu ái các tập đoàn, doanh nghiệp quy mô lớn là điều dễ hiểu vì chúng không chỉ đem lại nguồn vốn đầu tư lớn mà còn góp phần tăng thu ngân sách, tạo nhiều việc làm và làm thay đổi nhanh chóng diện mạo kinh tế địa phương.
Tuy nhiên, điều này đã tạo ra sự bất bình đẳng đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Có một thực tế là các doanh nghiệp nhỏ và vừa hiện nay đang chiếm số lượng áp đảo tại trên thị trường. Khi các doanh nghiệp này cảm thấy bị đối xử không bình đẳng hoặc không nhận được sự hỗ trợ thỏa đáng từ chính quyền địa phương thì những đánh giá về mức độ cảm nhận của họ đối với môi trường đầu tư thường là tiêu cực. Điều này lý giải tại sao một số địa phương mặc dù xếp hạng chung về PCI tương đối cao nhưng có một số chỉ số lại rất thấp (như chỉ số về khả năng tiếp cận về vốn và đất đai).